Modernizm to styl, którego myślą przewodnią była funkcjonalność i prostota. Nurt ten w pierwszej połowie XX wieku odmienił architekturę i sposób życia wielu miast. W tym również Gdyni. To właśnie tu, w kilkanaście lat po nadaniu jej praw miejskich, powstało spójne, nowoczesne śródmieście, pełne kubicznych brył, dużych przeszkleń, balkonów-loggii i geometrycznych detali. Dlatego dziś uznawana jest ona za „perłę architektury modernistycznej” w Polsce. Potwierdzeniem tego jest jej kandydatura do list UNESCO. W poniższym tekście spojrzymy na genezę modernizmu gdyńskiego, przedstawimy najważniejsze budynki miasta i wskażemy gotowe trasy z praktycznymi wskazówkami do samodzielnego zwiedzania.

Jak narodził się Modernizm Gdyński?

Gdynia to stosunkowo młode miasto. Prawa miejskie uzyskała w 1926 roku. Jej rozwój był bezpośrednim efektem potrzeb odrodzonej Polski, która po I wojnie światowej musiała stworzyć nowoczesny port morski niezależny od Wolnego Miasta Gdańska. Ten moment zbiegł się z czasem, gdy w Europie i w Polsce rozkwitał modernizm. Był to kierunek w architekturze i urbanistyce stawiający na funkcjonalność, prostotę i logikę przestrzeni.

Wychodząc temu naprzeciw, w wielu innych miastach architekci dostosowywali do tego nurtu nowe budynki. Niemniej ograniczały ich te, które już istniały. W Gdyni zaś mieli rzadką możliwość stworzenia całego miasta od podstaw. W rezultacie duch modernizmu nie ogranicza się tu do pojedynczych budynków. Widać go w całym planie miasta.

Idealnym przykładem jest tutaj Śródmieście, które charakteryzuje regularna siatka ulic, osie widokowe prowadzące ku portowi i morzu, oraz wyraźne wyznaczone place, molo i skwer. Dzielnica ta została wpisana w rejestr zabytków jako Pomnik Historii. W 2023 roku miasto złożyło też wniosek do UNESCO pod nazwą „Gdynia, Early Modernist City Center”, jako polski kandydat do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa – układu obejmującego około 88 ha i niemal 500 budynków modernistycznych.

Najpiękniejsze modernistyczne budynki w Gdyni

Modernizm w Gdyni najlepiej poznawać spacerując jej ulicami. W centrum miasta niemal każdy metr kwadratowy kryje przykłady architektury z okresu międzywojennego. Widać tu wszystkie cechy stylu: prostotę form, funkcjonalność, jasne elewacje, zaokrąglone narożniki i duże przeszklenia. Każdy z tych obiektów powstał z myślą o nowoczesnym, otwartym mieście portowym i do dziś stanowi świadectwo tamtego czasu.

Budynek Sądu Rejonowego (Plac Konstytucji 5)

Gmach Sądu Rejonowego w Gdyni powstał w latach 1935–1936 według projektu Zbigniewa Karpińskiego, Tadeusza Sieczkowskiego i Romana Sołtyńskiego. To przykład modernizmu o prostej, symetrycznej bryle i jasnej elewacji. Fasada wyróżnia się wysokim wejściem wykończonym piaskowcem oraz pionowym układem dużych okien, które nadają budynkowi lekkości. W środku zachowały się oryginalne elementy z lat 30., m.in. kamienne posadzki, drewniane drzwi i metalowe detale. Obiekt wpisano do rejestru zabytków w 1988 roku.

Ratusz Miejski (al. Marszałka Piłsudskiego 52/54)

Budynek Urzędu Miasta Gdyni powstał w dwóch etapach — pierwsze skrzydło ukończono w 1930 roku, drugie w 1937 roku. Zaprojektował go architekt Jerzy Müller. To przykład gdyńskiego modernizmu z charakterystycznymi pionowymi podziałami elewacji i prostą, monumentalną bryłą. Obiekt pierwotnie mieścił Komisariat Rządowy, później siedzibę władz miasta. Do dziś zachował elementy oryginalnego wystroju z lat 30., m.in. drewniane meble i stolarkę w korytarzach. Budynek nadal pełni funkcję ratusza i stanowi jedną z dominant architektonicznych Śródmieścia.

Dworzec Główny

Pierwszy dworzec kolejowy w Gdyni powstał w latach 1923–1926 według projektu Romualda Millera, jednak został zniszczony podczas II wojny światowej. Obecny budynek wzniesiono w latach 1950–1959 według projektu Wacława Tomaszewskiego. Łączy cechy późnego modernizmu i socrealizmu – prosta, symetryczna bryła kontrastuje z bogatszym wystrojem wnętrz. W hali głównej zachowały się freski z lat 50. przedstawiające motywy morskie i znaki zodiaku. Dworzec do dziś pełni swoją pierwotną funkcję i stanowi jeden z ważniejszych punktów komunikacyjnych oraz architektonicznych w mieście.

Hale Targowe (ul. Wójta Radtkego 36/40)

Kompleks hal targowych powstał w latach 1935–1938 według projektu Jerzego Müllera i Stefana Reychmana. To przykład modernizmu konstruktywistycznego – z dużymi przeszkleniami i stalowym dachem o łukowej konstrukcji. Dzięki oknom dachowym wnętrze było doskonale doświetlone naturalnym światłem. Hale wyposażono w nowoczesne jak na tamte czasy udogodnienia: chłodnie, windy towarowe i podziemne magazyny. W skład zespołu wchodziły hale owocowo-warzywna, mięsna i rybna. Obiekt wpisano do rejestru zabytków w 1983 roku. Do dziś pełni funkcję miejskiego targowiska.

Kompleks BGK „Bankowiec” (ul. 3 Maja 27-31)

Kompleks „Bankowiec” powstał w latach 1935–1939 według projektu Stanisława Ziołowskiego. To jeden z największych budynków mieszkalnych przedwojennej Gdyni, zrealizowany dla pracowników Banku Gospodarstwa Krajowego. Bryła ma charakter „okrętowy” – z zaokrąglonymi narożnikami, poziomymi pasami okien i jasną elewacją. Wnętrza wyróżniały się wysokim standardem i nowoczesnym wyposażeniem, a dziś w piwnicy działa Mini Muzeum Bankowca. Budynek wpisano do rejestru zabytków w 1983 roku.

Dom Hundsdorffów (ul. Starowiejska 7)

Dom Hundsdorffów powstał w latach 1935–1936. To narożna kamienica reprezentująca wczesny modernizm, z prostą bryłą, płaskimi elewacjami i charakterystycznymi balkonami – loggiami. W elewacji zwracają uwagę przeszklenia narożne i oszczędne detale architektoniczne. Jest to przykład mieszkalnej architektury modernistycznej zachowanej w Śródmieściu Gdyni.

Dom Pręczkowskiego (Skwer Kościuszki 10-12)

Budowę Kamienicy Pręczkowskich prowadzono etapami między 1928 a 1937 rokiem według projektu Tadeusza Jędrzejewskiego. To jeden z wcześniejszych przykładów modernistycznej architektury w mieście. Łączy geometryczne formy z przypisanymi elementami „okrętowymi”, takimi jak cofnięty narożnik i cylindryczny detal podobny do mostku statku. Parter dawnej kamienicy pełnił funkcje handlowe. Znajdowało się tu również kino „Polonia” (później „Goplana”). Budynek został wpisany do rejestru zabytków w 1996 roku.

Kamienica Reicha i Birnbauma (ul. Abrahama 28)

Kamienica Reicha i Birnbauma została wzniesiona w 1935–1936 roku według projektu architekta Edwarda Fuhrschmieda dla kupców Izraela Reicha i Wolfa Birnbauma. To kamienica czynszowa wpisująca się w późny funkcjonalizm z luksusowymi elementami. Charakteryzują ją narożne przeszklone werandy („ogrody zimowe”), jasna elewacja z akcentami piaskowca, poziome pasy okien oraz elegancka klatka schodowa, którą można dostrzec przez przeszklone drzwi wejściowe.

Gdyńskie trasy modernistyczne

W Gdyni można podziwiać modernizm niemal na każdym kroku. Niemniej, aby zobaczyć jak najwięcej, warto zaplanować trasę wcześniej. Poniżej przedstawiamy kilka ciekawych propozycji.

Nazwa trasy	Szacowany czas / długość	Najważniejsze miejsca/ charakterystyka
Esencja modernizmu	ok. 2 godzin	Dworzec kolejowy, Sąd Rejonowy, Hale Targowe, Dom Abrahama, Kamienica Hundsdorffów, Kamienica Reicha, Bank Gospodarstwa Krajowego, Poczta Główna, „Bankowiec”, Budynek ZUS
Trasa 10 Lutego – (Molo Południowe)	ok. 2 godzin	Molo Południowe, elementy portowe, modernistyczna zabudowa ul. 10 Lutego, budynki PLO/US i BGK („Bankowiec”)
Trasa Świętojańska	ok. godziny	narożne kamienice, loggie, jasne elewacje, balkony i przeszklenia narożne
Trasa Kamienna Góra	ok. godziny	dzielnica willowa z zabudową modernistyczną, trasa z nachyleniem terenu i punktami widokowymi
Trasa „Moderna Nieznana”	ok. 1,5 godziny	północna część Śródmieścia: mniej znane perełki modernizmu, obiekty poza głównymi szlakami
Trasa Modernistyczne Śródmieście	ok. 2 godziny	Łączy kluczowe punkty: 10 Lutego – Molo Południowe, Świętojańska i wybrane obiekty Śródmieścia

Wskazówki praktyczne dla zwiedzających

Spacer szlakiem modernizmu w Gdyni warto dobrze zaplanować, aby w pełni wykorzystać czas i zobaczyć najważniejsze obiekty.

Pora dnia – najlepsze warunki do zwiedzania i fotografowania panują rano oraz we wczesne popołudnie, gdy słońce oświetla fasady pod kątem. W południe światło jest „ostre” i utrudnia obserwację detali.
Ubiór – zalecane są wygodne buty i lekka kurtka przeciwwiatrowa – trasy prowadzą głównie ulicami wietrznego Śródmieścia w pobliżu morza.
Sposób zwiedzania – większość tras można przejść pieszo. W przypadku dłuższych odcinków, np. trasy „Moderna Nieznana”, warto rozważyć rower.
Mapy i aplikacje – przydatne są oficjalne mapy Gdyńskiego Szlaku Modernizmu (drukowane lub dostępne online) oraz aplikacje z audioprzewodnikami.
Fotografowanie – warto zwrócić uwagę na charakterystyczne elementy architektury – narożne okna, loggie, wykusze, pasy okien, zaokrąglone balkony i rytmy fasad. Dobre kadry powstają także przy zestawieniu budynków z ulicą, niebem lub morzem.
Wnętrza – przy dostępnych obiektach warto wejść do holi i klatek schodowych, gdzie często zachowały się oryginalne detale. Warto tu zwrócić uwagę na posadzki, balustrady, windy czy okładziny ścienne.
Kontekst nadmorski – wiele tras kończy się przy nabrzeżu lub molo. Warto uwzględnić te miejsca w planie zwiedzania, ponieważ stanowią naturalne dopełnienie modernistycznej przestrzeni miasta.

Podsumowanie

Modernizm w Gdyni to spójna koncepcja miasta stworzonego od podstaw. Architekturę w tym miejscu charakteryzuje prostota, funkcjonalność i oczywiście otwarcie na morze. W efekcie powstało jedno z najciekawszych miejsc w tym stylu w Europie. Spacer pozwala zobaczyć, jak nurt ten wpłynął na kształt ulic, budynków i codzienne życie miasta. Podkreśla to dodatkowo fakt, że dziś ten układ jest Pomnikiem Historii i polskim kandydatem do wpisu na listę UNESCO.